Ndėrtimi i qelizės bakteriale.

Qeliza bakteriale ėshtė e tipit prokariot qė do tė thotė nuk ka bėrthamė tė diferencuar nga citoplazma dhe se i mungojnė organelet tipike qelizore.

Nė strukturėn e njė qelize bakteriale dallohet protoplasti nė kuadėr tė tė cilit pėrfshihen: membrana citoplazmatike, citoplazma, nukleotidi, krijesat membranore (mezozomet, analogėt e mitokondrieve, analogėt e retikulumit endoplazmatik, tilakoidet) ribozomet, vakuolat dhe granulat.

Disa baktere kanė vazhdimet e citoplazmės, flagjelat dhe fimbriet e disa tė tjerė kanė njė trup specifik  sporėn bakteriale.

Protoplastin e rrethon muri qelizor i zhvilluar. Te disa lloje bakteresh mbi murin ndodhen mbėshtjellėsit e jashtėm: mikro dhe makrokapsolat dhe mbėshtjellėsi jargor.

Membrana citoplazmatike ndėr bakteret ėshtė e ngjashme me atė tė qelizave shtazore. Ka natyrė lipoproteinike dhe roli i saj qėndron nė kėmbimin e materies nė relacionin qelizė-mjedis dhe anasjelltas.

Membrana ka aftėsi tė permeabiliteti selektiv. Tė gjitha organelet me strukturė membranore tė protoplastit (me pėrjashtim tė materialit bėrthamor) kanė origjinė nga membrana plazmatike.

Membrana bėrthamore-nukeloidi. Pėr ndryshim nga bėrthama e qelizave eukariotike kjo ėshtė nė nivel mė tė ulėt tė organizmit. Bėrthama bakteriale ka pozicion qendror (nė mes) nė trupin e bakterit. Ajo ėshtė e pėrbėrė nga acidi deoksiribonukleik (ADN) nė formė tė kromozomit. Kromozomi (ADN) ėshtė i zhveshur dhe zakonisht ka formė unaze.

Organizimi i bazės molekulare gjenetike nė kromozomin bakterial ėshtė i ngjashėm me atė tė organizmave tjerė aukariotė.

Roli themelor i nukleoidit ėshtė nė ndarjen e qelizės dhe dirigjimin e proceseve jetėsore: biosinteza, respiracioni, lėvizja, lumineshenca etj. Roli i mitokondrieve ėshtė frymėmarrja-respiracioni. Nė kondroidet janė tė lokalizuara shumė enzima tė cilat kryejnė proceset oksido reduktuese.

Retikulumi endroplazmatik ndėr qelizat bakteriale ėshtė shumė i zhvilluar. Ai ėshtė sistem membranash qė e pėrshkojnė tėrė protoplastin. Nė rrjetin endoplazmatik kryhet biosinteza e proteinave, karbohidrateve dhe yndryrnave.

Ribozomet janė organele me natyrė proteinike. Aty ka ARN ribozomale. Biosinteza e proteinave kryhet nė ribozome.

Citoplazma ėshtė njė pėrzierje homogjene e tretėsirės koloide dhe asaj tė vėrtetė. Citoplazma mbush dhe plotėson qelizėn bakteriale. Nė tė ka edhe proteina, karbohidrate, yndyra, vitamina, jone hidrogjeni, kaliumi dhe klori.

Citoplazma ėshtė gjysmė e lėngėt, viskoze, e tejdukshme, me sasi tė madhe uji (70 %). Nė citoplazmė janė tė zhytyra nukleoidet, ribozomet dhe organelet e tjera intra qelizore.

Vakuolat paraqesin krijesa tė rrethuara apo tė mbuluara me membranė tė posaqme-tonoplast.

Muri qelizor ėshtė formacion qė e rrethon protoplastin. Ai jep formėn konstante, fortėsinė, elasticitetin dhe i ofron mbrojtje nga lėndimet fizike. Muri qelizor ndėr bakteret ka strukturė kimike tė ndėrlikuar.

Te njė grup bakteresh muri qelizor ka njė strukture me muropeptidin si bazė. Pėrbėrja kimike e tij (muropeptidi) ėshtė e atillė qė rrjeti i tij ka njė shtrirje fizike dhe pėrbėrje kimike specifike pėr veti. Dhe kur ngjyroset me metodėn e gramit, qeliza merr ngjyre tė kaltėr. Kėto baktere pra quhen grampozitive.

Nė anėn tjetėr, njė grup tjetėr bakteresh ka muropeptidin me shtrirje fizike dhe pėrbėrje kimike tė ndryshme nga e mėparshmja. Po tė ngjyrosen kėto me tė njėjtėn metodė tė Gramit do tė marrin ngjyrė tė kuqe dhe quhen gram negative.

Ngjyrosja sipas Gramit mundėson tė zbulojnė pėrbėrje kimike tė murit qelizor dhe njėkohėsisht tė dallojmė me lehtėsi qelizėn nė mikroskop.

Flagjelėt dhe fimbriet Flagjelėt (kamxhikėt, ciliet) janė vazhdime te protoplazmės. Ato kanė pamjen e fijes cilindrike. Flagjeli ka strukturė proteinike shumė tė hollė dhe me gjatėsi shumė mė tė madhe se trupi I bakterit.

Sporet. Nė kushte tė vėshtirėsuara tė jetės inicohet krijimi i njė trup nė brendi tė bakterit sporės. Krijimi i spores (sporolimi) pėrfshin grumbullimin e materialit gjenetik, granulave, mėnjanimin e ujit dhe krijimin e shtresave tė brendshme tė murit. Pra gjatė sporulimit qeliza vegjetative shėndrrohet nė sporė-farė.

Spora nuk tregon aktivitet metabolik, por qėndron nė gjendje latente me muaj e me vite. Kur spora gjendet nė kushte tė pėrshtatshme tė jetės ajo mbin-pėlcet dhe shėndrrohet nė qelizė vegjetative-nė formėn e mėparshme. Pra krijimi i sporės ėshtė proces i tejkalimit tė kushteve tė vėshtirėsuara tė jetės.

Aftėsia e krijimit tė sporeve ėshtė veēori pėr disa gjini bakteresh tė tipit bacillus: Clostridium, Bacillus.

Pėrhapja e baktereve. Pėr shkak se kanė dimensione tė vogla dhe se shumėzohen shumė shpejt, bakteret kanė arritur tė kolonizojnė hapėsirat dhe gjenden gjithkund nė natyrė. Ato i gjejmė nė pole, nė zonat tropike, kontinentale, nė gejzerė, ujėra tė ftohta, nė tė gjitha kategoritė e ujėrave, nė sipėrfaqe dhe brendi tė shtazėve, bimėve, nė sipėrfaqe tė tokės dhe nė thellėsi tė deteve, nė shkretėtira dhe puse tė naftės, nė rezerva tė thėngjillit dhe nė xehe. Pra kudo. Pėr kėtė shkak ata quhen organizma ubikuiste.