Origjina e habitshme e sėmundjes mė vdekjeprurėse e njerėzimit

Paraziti mė i rrezikshėm qė shkakton malarian ka infektuar viktimėn e parė shumė mė afėr se sa kemi menduar.

Malaria ėshtė njė nga disa sėmundjet vdekjeprurėse qė ka kapėrcyer barrierat e specieve nga kafshėt nė njerėzit.

Ajo vret pothuajse gjysmė milion njerėz nė vit, dhe mund tė transmetohet te njerėzit nga njė pickim i vetėm mushkonje.

Forma mė vdekjeprurėse e malarias ėshtė shkaktuar nga Plasmodium falciparum protozoar parsite, njė nga disa parazitėt qė shkaktojnė malarian.

Por mushkonjat janė thjesht transportuesit, jo burimi. Kjo ka bėrė gjetjen e origjinės sė malarias shumė sfiduese.

Pėr tė kuptuar se si zhvillohet kjo sėmundje, ėshtė e rėndėsishme tė dihet se ku dhe kur ajo filloi tė prekė njerėzit. Kjo mund tė ndihmojė shkencėtarėt tė zbulojnė ndryshimet gjenetike qė e kanė bėrė ketė sėmundje kaq vdekjeprurėse.

Nė vitin 2010 shkencėtarėt bėnė njė zbulim tė madh. Duke analizuar mostrat e gorillave perendimore qė pėrmbanin parazitėt Plasmodium, ata gjetėn versionin e njeriut - P. falciparum - qė ėshtė e lidhur ngushtė me njė nga tre parazitėt Plasmodium qė gorillat mbajnė.

Ėshtė zbuluar, pėr herė tė parė, se forma mė vdekjeprurėse e malaries te njeriu erdhi nga gorillat, jo shimpazete ose speciet e tjera tė hershme tė njerėzimit qė tė tjerė kishin propozuar mė parė.

Kjo ėshtė se si ajo filloi: a mushkonjė pickon njė gorrillė tė infektuar dhe pastaj transmeton parazitin te njė njeri me njė pickim tjetėr. Pasi ajo tė ishte tek njerėzit mund tė pėrhapej me shpejtėsi, pėr aq kohė sa tė ketė mushkonja tė mjaftueshme pėr tė kaluar parazitin nga njė person tek njė tjetėr.

Por historia ishte ende e paplotė. Nuk ishte e qartė kur paraziti i gorillės u transmetua tek njerėzit.

Problemi ishte se mostrat pėrmbanin vetėm pjesė tė Plasmodium ADN-sė. Pėr tė marrė sekuenca tė plota qė do tė ndihmonin ne identifikimin e transmetimit, hulumtuesve ju nevoiteshin mostra gjaku.

Gjaku nga gorillat e egra ėshtė pothuajsei pamundur pėr tė marrė. Pėr fat tė mirė shimpanzetė pėrmbajnė tre llojė tė dallueshme Plasmodium, dhe ėshtė relativisht e lehtė pėr tė marrė gjak nga shimpanzetė qė jetojnė nė xhami nė Kamerun, nė afėrsi tė vendit ku jetojnė eshe shimpanzetė e egra.

Njė studim i ri nė revistėn Nature Communications, ka marrė tashmė sekuenca tė plota nga tė dy prej parazitėt e shimpanzeve, pėr tė lejuar studiuesit pėr tė parė mė nė hollėsi nė trungun familjarė Plasmodium.

Kjo ka ofruar tė dhėna tė habitshme nė origjinėn vdekjeprurės malaries.

Parazitėt e shimpanzeve ishin 10 herė mė tė ndryshėm se sa versioni tė njeriut. Ky ėshtė njė tregues themelor. "Kjo ndryshon perspektivėn tonė se kur [ transmetimi origjinal] tek njerėzit mund tė ketė ndodhur", thotė bashkė-autor Paul Sharp i Universitetit tė Edinburgut nė Mbretėrinė e Bashkuar.

Transmetimi origjinal tek njerėzit mund tė ketė ndodhur rreth 10.000 vjet mė parė, hulumtimi tregon.

Kjo pėrputhet me kohėn kur njerėzit filluan tė formonin vendbanime tė ngushta dhe zhvilluan bujqėsisė. Kjo do tė thotė se ata udhėtuan mė pak se paraardhėsit e tyre gjahtar, duke u lejuar mushkonjave shanse tė mjaftueshme pėr ti pickuar.