Historia e krijimit tė matematikės.

Matematika u shfaq si rezultat i vėshtrimeve dhe pėrvojės sė njerėzve nė pėrballje me problemet dhe nevojat praktike.

Fillimet e matematikės humbėn nė thellėsitė e shekujve. Matematika u shfaq si rezultat i vėshtrimeve dhe pėrvojės sė njerėzve nė pėrballje me problemet dhe nevojat praktike. Sistematizimi dhe pėrmbledhja e njohurive matematikore ka filluar relativisht vonė. Kinezėt e lashtė, egjipianėt e lashtė, babilonasit, civilizimi i Inkėve, pastaj nė Indi kishte njė zhvillim tė konsiderueshėm tė matematikės.

Nė Greqinė antike matematika pėrjetoi njė zhvillim tė paparė nga njė plejadė e tėrė matematikanėsh siē janė : Pitagora, Talesi, Platoni, Eudoksi, Euklidi, Arkimedi, etj.

Grekėt e vjetėr matematikėn e kuptonin nė sensin e gjeometrisė dhe tė parėt ishin ata qė tė vėrtetat matematikore tė cilat ato i quanin teorema i vėrtetonin. Njohuritė matematikore tė Grekėve tė vjetėr mė vonė i pėrvetėsuan dhe i pasuruan arabėt tė cilėt quhen edhe themelues tė algjebrės. Pėrkthimet arabe tė veprave tė matematikanėve Grekė nė mesjetė depėrtuan nė Evropė.

Pastaj shtytjen dhe zhvillimin e matematikės e morėn nė dorė Evropianėt. Nė kėtė periudhė mund tė pėrmendim Vietin, Cardanon, Fibonaccin, etj.

Mė vonė dolėn nė skenė Rene Descartes, Pascali, Leibnitzi, Bernoulli, Gaussi, Euleri, etj. Nė fund tė shekullit XIX David Hilbe njė matematikan i shkėlqyer Gjerman nė kongresin ndėrkombėtar tė matematikanėve tė mbajtur nė Paris nė vitin 1900 propozoi dhe i formuloi njėzet e tre (23) probleme matematikore tė cilat shekulli XIX ia la nė trashėgimi shekullit XX. Shumė prej kėtyre problemeve iu preokupuan matematikanėt nga gjithė bota njė kohė tė gjatė dhe shumica e tyre u zgjidhėn pas njė pune tė palodhshme ku participuan njė numėr i madh matematikanėsh nga gjithė bota.

Matematika nė ditėt e sotme pėrjeton njė zhvillim marramendės dhe ėshtė e shpėrndarė nė shumė degė tė specializuara tė cilat janė mjaft abstrakte. Sot ėshtė e pamundur tė gjendet njė autoritet si Hilberti i cili tė ketė njė pasqyrė tė pėrgjithshme pėr tė gjithė degėt e matematikės. Po ashtu nuk u gjet njė matematikan i cili nė fund tė shekullit XX tė propozonte probleme pėr shekullin XXI. Kjo ėshtė e kuptueshme sepse matematika si edhe tė gjitha shkencat tjera kanė pėrjetuar njė zhvillim tė madh.

Por njė analogji e pėrafėrt me Hilbertin Clay Mathematical Institute, nė fund tė Stampa, ofron njė ēmim prej njė milion Dollarė atij i cili jep njė zgjidhje tė pranueshme njėrit prej shtatė problemeve tė shekullit XX. Deri mė sot zyrtarisht nuk ėshtė ndarė asnjė ēmim. Problemi i vetėm i zgjidhur ėshtė hipoteza Poincaré tė cilėn e zgjodhi Grigori Perelman por ky i fundit e refuzoi atė. Gjashtė problemet tjera janė tė hapura.

Matematika nė interaksion me shkencat tjera e ndihmon zhvillimin e tyre por nė tė njėjtėn kohė ajo edhe vetė pasurohet. Sot matematika ka depėrtuar edhe nė ato degė tė shkencės nė tė cilat deri para pak kohe as qė ishte e imagjinueshme. Matematika nė pėrgjithėsi e mban karakterin e njerėzve tė cilėt e zhvillojnė atė.

Ėshtė i gabueshėm mendimi i njerėzve pėr tė cilėt matematika ėshtė e pakuptueshme se nė matematikė nuk ka konteste dhe ē'do gjė ėshtė e qartė. Ndėrmjet matematikanėve ka pikėpamje tė ndryshme pėr matematikėn. Fatmirėsisht kjo nuk do tė thotė se matematika nuk ka perspektiva tė ndritshme.