Fjalor Gastronomik. Fjalė me shkronjėn A

Perspekti uron qė ky fjalor gastronomik t'ju vijė sadopak nė ndihmė pėr tė kuptuar mė mirė termat e gatimit, por edhe nė pasurimin e gjuhės suaj tė pėrditshme.

A la carte

Sipas menusė. Tė porositėsh ushqimin nė bazė tė ēdo artikulli me ēmimin pėrkatės nė menu dhe jo si grup menuje apo si ofertė pėr njė vakt tė caktuar. Restorant a la carte. Ushqim a la carte.

A la creme

Pėrgatitur ose servirur me krem (bėrė nga produkte kremoze ose salcėra tė ndryshme). Term qė ėshtė futur nė fjalorin e kuzhinės nga mesi i shek. XVIII.

Agrume

Emėr pėrmbledhės pėr portokallet, limonėt, mandarinat, nerėnxat dhe tė ngjashmet me to. Rriten nė vende tė ngrohta dhe janė gjithnjė tė blerta. Pėrmbajnė shumė vlera ushqyese dhe pėrdoren gjerėsisht si fruta tė freskėta, nė formėn e lėngjeve tė shtrydhura, ndėrkohė qė u japin shije tė veēanta gatimeve tė ndryshme si sallatave, supave, ėmbėlsirave etj.

Akullore

Mbretėresha e ėmbėlsirave tė ftohta. Dashuria e gjithė fėmijėve, por edhe e tė rriturve. Baza pėr pėrgatitjen e saj ėshtė uji ose qumėshti, shtuar sheqerin, nė kombinim me gjithfarė produktesh tė tjera si vezė, vanilje, kakao, ēokollatė, lėngje frutash, fruta tė thata, rreēelna etj. Nė varėsi tė pėrbėrėsve, kemi edhe lloje tė ndryshme akulloresh. Studimet kanė treguar qė akullorja bėn shumė mirė pėr humorin. Duke ngrėnė akullore truri vė nė lėvizje njė mekanizėm tė ngjashėm me atė qė vihet nė pėrdorim kur dėgjojmė muzikėn tonė tė preferuar.

Al dente

Term qė pėrdoret zakonisht pėr pastat. Jo tė ziera plotėsisht, por disi tė forta kur hiqen nga zjarri.

Alergji

Njė lloj sėmundje qė shfaqet me rritjen apo uljen e theksuar tė ndjeshmėrisė sė organizmit, kur nė trup futen lėndė tė huaja. Ndodh shpesh qė ushqime tė ndryshme tė shkaktojnė alergji nė individė tė caktuar. Produktet mė tė zakonshme qė shkaktojnė alergji janė kikirikėt, qumėshti, veza, gruri, soja dhe ato me pėrbėrje vajore si arrat dhe bajamet. Mėnyra mė e mirė pėr tė evituar njė alergji nga ushqimet ėshtė qė ato tė njihen dhe tė mos pėrdoren, ndaj rekomandohet qė nė menutė e restoranteve tė ketė njė pėrshkrim sa mė tė detajuar tė pėrbėrėsve nė ēdo artikull tė saj.

Ananas

Frut tropikal, gjėmbaē nga jashtė e me tul tė ėmbėl nga brenda nė ngjyrė tė verdhė. Plot lėng dhe erė tė mirė, ananasi ėshtė njė frut i shkėlqyer qė, pėrveē vlerave ushqyese, ndihmon nė parandalimin e shumė sėmundjeve tė ndryshme. Sezoni i tij ėshtė nga Marsi nė Korrik, por mund tė gjendet nė treg nė ēdo stinė. Pėrdoret i freskėt, nė formė lėngu, smoothie, kokteje dhe nė mjaft gatime si sallata, oreksndjellėse, supa, pasta, pjata kryesore si dhe ėmbėlsira.

Angjinare

Bimė me origjine mesdhetare, me njė kėrcell tė gjatė (qė shkon deri nė 1.5 metra) dhe me njė lule nė krye. Nė kuzhinė pėrdoret si gjellė apo nė formė sallate. Banorėt e bregut, nga fshatrat poshtė Llogarė e deri nė Sarandė e kanė pėrdorur shumė, sidomos si meze, duke e zier dhe spėrkatur me vaj e limon. Lėngun nga zierja ata e ftohin dhe e pinė me lėng limoni si njė kurė kundėr tensionit tė lartė tė gjakut. Angjinarja, pasi gatuhet, duhet konsumuar menjėherė dhe nuk duhet lėnė qoftė dhe nė frigorifer sepse oksidohet shpejt. Ajo ruhet vetėm e freskėt, pra e pa gatuar. Ka 5 lloje angjinaresh: angjinarja e bardhė, e kuqe, jeshile, lulevjollcė dhe angjinarja e ėmbėl e Gjenovės.

Antipastė

Pjata e parė e njė vakti nė traditėn italiane tė kuzhinės, por qė ėshtė bėrė gati e modės edhe nė kuzhinėn ndėrkombėtare. Zakonisht pėrmban produkte tė tilla si lloje tė ndryshme proshutash e sallamesh, varietete djathėrash, garnitura specifike me perime, kėrpudha, ullinj etj. Antipastat mund tė pėrdoren shumė mirė edhe si njė vakt darke ose si shoqėruese verėrash tė ndryshme. Antipastė proshutash. Antipastė djathėrash. Antipastė miks.

Aragostė

Mund ta quajmė ndryshe edhe si "mbretėresha e detit". Ėshtė njė nga krostacat mė tė mėdha qė gjendet nė ujėra me thellėsi tė vogėl (maksimumi 40 metra) dhe me fund shkėmbor, ku mund tė gjejė lehtėsisht vende pėr t'u fshehur. Nė kuzhinė shquhet pėr shijen e jashtėzakonshme, ndaj dhe ēmimi i saj nėpėr restorante ėshtė nga mė tė lartėt. Ėshtė ideale pėr vaktin e drekės dhe gatimi mė i famshėm ėshtė linguine me aragostė. Shitet e gjallė ose e ngrirė.

Arapash

Qull i trashė me miell misri, gjalpė e djathė. Njė lloj mėmėlige qė nė disa krahina gatuhet edhe me zorrė e mėlēi bagėtish tė imėta ose me lakra tė egra, tė grira hollė. Ėshtė njė nga gatimet mė tipike tė Labėrisė. Arapash me miell misri. Arapash me zorrė qengji.

Arme

Lakėr e vėnė turshi. Term qė pėrdoret zakonisht nė zonėn e Juglindjes.

Aromė

Erė e kėndshme qė lėshohet nga lėndė apo produkte tė ndryshme. Nė kuzhinė pėrdoret pėr tė treguar erėn qė lėshojnė erėzat, gatime tė ndryshme apo dhe pije tė caktuara. Aromė e mirė (e keqe).

Arrė

Frut me lėvozhgė tė fortė. Konsiderohet si mė i vjetri e qė pėrmban vlera shumė tė mėdha ushqyese. Njė nga ushqimet mė tė rėndėsishme qė, pėrveē konsumimit si frut, mund tė pėrfshihet nė gjithfarė gatimesh nė kuzhinė si sallatat, supat, gjellėt e ndryshme e sidomos nė ėmbėlsira. Arra ka veti tė jashtėzakonshme kurative, veēanėrisht pėr uljen e kolisterolit nė gjak.

Arrėmyshk

Pemė halore me gjelbėrim tė pėrjetshėm qė rritet, kryesisht, nė zonėn e Indonezisė. Arrėmyshku pėrdoret zakonisht si erėz nė formė pluhuri. Ėshtė burimi i dy erėzave tė ndryshme: lėvorja e arrėmyshkut dhe bėrthama me formė vezake. Bėrthama ėshtė disi mė pak e ėmbėl, ndėrkohė qė lėvorja mbart njė shije mė delikate. Lėvorja e arrėmyshkut preferohet shpesh nė ushqimet e lehta, njėlloj si shafrani, ndėrsa bėrthama mė shumė si erėz pėr aromatizimin e ushqimit, sidomos tė ėmbėlsirave, salcave, tė mbushurave dhe koktejeve.

Artiēokė

Angjinare. Fjala artiēokė ka gjetur pėrdorim nė kuzhinė nga emri anglisht i angjinares, artichoke.

Ashure

Lloj ėmbėlsire qė pėrgatitet me grurė tė zierė dhe sheqer, por qė mund t'i shtohet arra, bajame, rrush tė thatė, kanellė apo karafil sipas dėshirės. Fjala "ashura" vjen nga arabishtja dhe rrjedh nga rrėnja "ashr", qė nė gjuhėn arabe do tė thotė dhjetė. Dita e Ashures ėshtė dita e dhjetė e muajit Muharem nė fenė bektashiane. Quhet, ndryshe, edhe pudingu i Noes. Sipas legjendės, barka e Noes u ndal nė afėrsi tė malit Arat nė Turqi e, meqėnėse rezervat ushqimore ishin tė pakta dhe iu kishte ngelur vetėm grurė e sheqer, gatuan kėtė ėmbėlsirė tė veēantė qė quhet ashure.