Gjėrat moderne qė kanė ekzistuar qė para mijėra vitesh

Perspekti ju sjell njė listė me gjėra qė janė krijuar para mijėra vitesh por ende kemi nevoja bazike pėr pėrdorimin e tyre.

Ja kush janė ato:

1. Proteza dhe kirurgji plastike, viti 3000 para Krishtit

Pėrpjekjet e para pėr tė korrigjuar tė metat e paraqitjes datojnė qė nė kohėt mė tė lashta dhe ato nuk ishin tė pasuksesshme. Njė shembull ėshtė njė protezė gishti egjiptiane qė nuk ishte vetėm estetike, por gjithashtu mjaft efektive. Njė shembull tjetėr ėshtė nga India e lashtė: qė nga viti 800 para Krishtit, ata mund tė rregullonin formėn e hundės, duke pėrdorur lėkurėn nga balli ose faqet.

2. Sistemi i kanalizimit, 2600 para Krishtit

Instalimet mė tė hershme tė ujėrave tė zeza i pėrkisnin qytetėrimit tė Luginės sė Indit: nė Mohenjo-daro, kishte tualete publike dhe njė sistem kanalizimesh tė qytetit. Kanalizimi gjithashtu njihej nė Babiloninė e lashtė, disa qytete kineze dhe nė Romė, ku u vu nė zbatim njė projekt inxhinierik kolosal i quajtur Cloaca Maxima ("Kanalizimet mė tė mėdha"), i cili mbijeton deri mė sot.

3. Bateria, 2500 para Krishtit

Bateria e Bagdadit ėshtė njė "tenxhere" qeramike qė pėrmban njė tub bakri me njė shufėr hekuri brenda. Replikat e kėsaj baterie janė me tė vėrtetė tė afta pėr tė krijuar tension. Ndoshta babilonasit e lashtė e dinin metodėn e galvanizimit, pėr tė cilėn u pėrdorėn kėto enė, edhe pse skeptikėt argumentojnė se ato shėrbenin vetėm pėr tė ruajtur dorėshkrime.

4. Flakėhedhėsi, 420 para Krishtit

Prototipi i kėsaj arme tė frikshme u pėrdor pėr herė tė parė nė Betejėn e Deliumit. Flakėhedhėsi i lashtė, ose "zjarri grek", ishte njė tub bakri i pėrdorur pėr tė projektuar njė pėrzierje tė lėngshme e tė djegshme. Ajri i kompresuar ose shigjetat e mėdha shėrbenin si forcė lėvizėse.

5. Ora me alarm, 400 para Krishtit

Filozofi Grek Platoni pėrdori njė orė uji qė mund tė lėshonte njė sinjal tė fortė, pėr t'i kujtuar se ishte koha pėr tė filluar leksionet. Alarmet me ujė u zhvilluan mė tej nė Romėn e lashtė dhe nė Lindjen e Mesme. Orė mekanike me alarm qė ishin nė gjendje tė binin nė njė kohė tė caktuar tė ditės u shfaqėn sė pari nė Kinė nė shekullin e 8-tė pas Krishtit dhe erdhėn nė Evropė nė shekullin e 14-tė.

6. Robotėt, 323 para Krishtit

Prototipet e robotėve modernė ishin figura femrash tė montuara nė farin e ishullit tė Pharos. Nė intervale tė rregullta kohore, ato ktheheshin dhe godisnin kėmbanat. Natėn, ato lėshonin tinguj me zė tė lartė, duke paralajmėruar detarėt pėr afėrsinė e bregut. Shumė mė vonė, nė shekujt e 17 dhe 18, makinat e quajtura automatė fituan popullaritet nė Evropėn Perėndimore. Ata ishin mekanizma me orar, tė bėra pėr t'u dukur si njerėz ose kafshė, dhe tė afta pėr tė kryer veprime tė ndryshme.

7. Dyer automatike, shekulli i 1 pas Krishtit

Dyert automatike tė tempullit tashmė njiheshin nė Greqinė e Lashtė. Nė atė kohė, ato komandoheshin nga aeolipili i Heroit, prototipi mė i vjetėr i motorit me avull. Njė zjarr ndizej nė altar, nėn tė cilin fshiheshin tuba me ujė. Avulli aktivizonte njė sistem blloqesh tė lidhur me dyert. Kjo krijonte njė iluzion tė magjisė, e cila ishte vetėm pėr dobi tė priftėrinjve.

8. Makineria e shitjes, shekulli i 1 pas Krishtit

Nė kohėn tonė, makinat shitėse, mund tė shesin ēdo gjė qė mund tė imagjinohet, nga lodrat tek picat e sapopjekura. Nė kohėn e Heroit tė Aleksandrisė, ju mund tė blinit ujė tė shenjtė pėr tė larė duart tuaja nė tempuj, pikėrisht prej tyre. Pas depozitimit tė njė monedhe nė pajisje, vihej nė lėvizje njė mekanizėm qė lėshonte njė pjesė tė ujit tek blerėsi.

9. Rrugėmatėsi, shekulli i 1 pas Krishtit

Njė instrument pėr matjen e distancės sė udhėtuar nga njė automjet ose rrugėmatėsi, ndoshta ishte shpikur nga Arkimedi i Sirakuzės. Rrugėmatėsi i parė duket se ishte njė seri rrotash tė vogla me numra qė tregonin gjatėsinė e distancės sė udhėtuar nga mjeti. Njė pajisje e ngjashme u shpik edhe nga filozofi dhe dijetari kinez Zhang Heng.

10. Sizmoskopi, 132 pas Krishtit

Njė tjetėr shpikje e Zhang Heng ėshtė njė sizmoskop qė mund tė reagojė ndaj njė tėrmeti tė ardhshėm. Ishte njė ndėrtim mjaft i ēuditshėm, por i saktė: njė top prej bronzi projektohej nga njė prej 8 tubave tė formuar si koka dragoi, dhe binte mbi kokėn e njė zhabe metalike korresponduese qė rrinte poshtė tyre, duke treguar drejtimin nga ku po vinin tronditjet.

11. Kompjuteri, 100 para Krishtit

Mekanizmi Antikythera konsierohet si njė "kompjuter i lashtė", sepse kjo pajisje mund tė gjurmojė lėvizjen e trupave qiellorė dhe tė parashikojė eklipset diellore dhe hėnore. Gjithashtu pėrdorej pėr tė llogaritur datėn e fillimit tė Lojėrave Olimpike.

Objekti parahistorik duket si njė laptop modern, gjė qė ofron shumė nxitje pėr teoritė e ndryshme tė komplotit. Sigurisht, nuk kishte laptopė nė 100 para Krishtit, dhe ky objekt ėshtė me sa duket vetėm njė kuti bizhuterish ose njė tabletė dylli.

12. Syze dielli, shekulli i 10-tė

Besohet se ky objekt u shpik nga Inuitėt dhe duhej tė mbronte sytė nga "verbėria e borės". Syzet nuk kishin xham tė vėrtetė: ato ishin syze tė bardha prej fildishi me rreshta tė ngushta. Syzet e para me xham tė vėrtetė (kuarci i tymosur, nė fakt) u shfaqėn mė vonė, nė Kinėn e shekullit tė 12-tė. Ato u pėrdorėn pėr tė fshehur shprehjen e fytyrės sė pėrdoruesit dhe jo si mbrojtje nga rrezet e diellit.