A ėshtė Tirana qyteti mė cool i Europės?

Pas prestigjiozeve "Vogue", "Vanity Fair", "Gioia" apo "Gambero Rosso", tani edhe Spanjollja, "Traveller Magazine" i ka kushtuar Tiranės njė artikull tė veēantė.

Artikulli i plotė

Pėr titullin qyteti mė "cool" i Europės ka shumė pretendentė seriozė. Barcelona, Brukseli, Birmingham-i. Por, tė gjitha kėto duhet t'ia lėnė vendin njė tjetėr kryeqyteti nė listė, Tiranės.

Ju duket e ēuditshme? Atėherė tregohu i vėmendshėm! Tirana ėshtė jo vetėm kryeqyteti i Shqipėrisė, ėshtė gjithashtu edhe qendra e saj nevralgjike, aty ku e kaluara, e tashmja dhe kryesisht e ardhmja e kėtij kombi qė po rilind, pėrplasen nė njė vorbull historie, trafiku dhe arti.

Pas zgjimit nga thundra e diktaturės komuniste nė vitet '90, Tirana u shndėrrua nė njė qytet krahėhapur pėr ata qė e vizitojnė. Mes relikeve otomane, italiane dhe politike, Tirana zbulohet nė njė rrugė bulevardesh rrethuar nga minare, murale socialiste dhe vepra arkitektonike, qė ngjallin kureshtje, tė cilat nuk i gjen nė asnjė vend tjetėr.

Magjia e veēantė e saj merr pėrmasa edhe mė tė mėdha nė ēdo perėndim dielli, me zhurmimin e shėtitjes sė mbrėmjes nė njė version shqiptar tė "passeggiata-s", qė nė ditėt e sotme mė tepėr shenjon fillimin e njė nate tė paharrueshme, se sa fundin e njė dite tė zakonshme. Gjithēka, me veēantinė karakteristike shqiptare, e cila do tė tė bėjė tė kuptosh se je duke zbuluar njė nga sekretet e ruajtura mė mirė nė Europė.

Ēdo gjė rrotullohet rreth sheshit "Skėnderbej". Faktori "cool" i Tiranės fokusohet tek zona e Bllokut, shumė pranė qendrės sė qytetit dhe sheshit "Skėnderbej", ku gjendet Teatri i Operas dhe i Baletit dhe Galeria Kombėtare. Dikur kjo zonė ishte e rezervuar pėr elitėn politike tė Shqipėrisė dhe hyrja ishte e ndaluar pėr pjesėn tjetėr tė njerėzve. Me rėnien e diktaturės nė 1991, Blloku u shfaq pėr herė tė parė para shqiptarėve dhe duke e parė tani, mund ta pėrfytyrojmė reagimin e tyre.

Me njė ndėrthurje rrugėsh tė gjera, vilash dhe hapėsirash tė gjelbra, Blloku nuk i largohet shumė stilit arkitektonik tradicional komunist. Me baret, restorantet dhe dyqanet tė cilat do tė zbehnin edhe 5th Avenue nė Nju Jork, Blloku do tė bėn tė pyesėsh sėrish veten pėr ēdo pėrshtypje qė mund tė kesh krijuar mbi Tiranėn.

Dhe duke qenė se pėrmendėm baret... bėhu gati, sepse Tirana ka bare me shumicė. Nė pėrgjithėsi Ballkani ėshtė njė rajon i cili i parapėlqen shumė daljet nė kafene pėrgjatė ditės dhe Shqipėria nuk ngelet pas.

Ēoko, njė bar nė njė vilė tė vjetėr tė rikonstruktuar nė mes tė Bllokut, pėr njė moment tė krijon pėrshtypjen sikur ndodhesh nė Paris. Nėse preferon njė mjedis mė autokton, Komiteti tė ēon detyrimisht, pėrmes dekorit dhe menusė tipike shqiptare, nė epokėn e regjimit komunist. Tė pėlqen tarraca? Shko nė Lincoln Garden Café, por kujdes se mos e kalon gjithė ditėn nė kopshtin e tij plot me pemė.

Nėse je i dashuruar pas ushqimit apo thjesht tė pėlqen tė hash, kuzhina tradicionale shqiptare ėshtė tipike mesdhetare; shumė peshk, shumė perime. Megjithatė, nėse kėrkon diēka me pak mė shumė zjarre artificialė gastrononomike, Tirana ėshtė vendi mė i mirė pėr ta gjetur.

Pėr tė bėrė njė prezantim tė kuzhinėn shqiptare, vetėm disa restorante mund tė rekomandohen njėsoj si "Era" dhe kjo jo pa njė arsye. Ky restorant klasik nė Bllok parapėlqehet si nga vendasit, edhe nga tė huajt. Mos i humb qoftet e Korēės qė gatuhen aty (plot me salcė), tė cilat janė mė tė mira nėse i shoqėron me raki kumbulle, produkt vendas!

Nėse ke ardhur nė Shqipėri pėr tė marrė me vete edhe pak histori, kalo nga Hola Restorant. Ndoshta nuk do tė provoni "paella-n" mė tė mirė nė botė (ose po), por gjithsesi pėrvoja do tė jetė unike. Shefi, Francisco, tė pret tek dera i buzėqeshur dhe me shumė mundėsi do t'ju tregojė historinė se si u bė finalist nė MasterChef Albania. Pėr tė mos u humbur!

Pas darkės, mos kujto se do tė kthehesh nė shtėpi! Ėshtė larg ajo kohė kur njerėzit ktheheshin nė shtėpi nė orėn 20:00, ritual i vendosur pėrgjatė diktaturės. Tirana e sotme jeton natėn me po aq shumė dėshirė, sa edhe ditėn. Lėvizjet pėrqendrohen tek Blloku, nė rrugėn "Ismail Qemali", dhe nuk ėshtė problem tė gjesh njė lokal qė pėrshtatet me preferencat e tua tė ditės.

Ke dėshirė pėr njė gotė nė qetėsi? Colonial tė pret me njė menu tė pasur koktejlesh, e cila shkon nga varietet e panumėrta tė rakisė, deri Cosmopolitans manaferre.

Nėse dėshironi tė vazhdoni mė tej, Rozafa Club ėshtė njė arsye pėr tė mos fjetur deri nė mėngjes.

Dėshironi njė aktivitet kulturor tipik tiranas? Sa i pėrket artit dhe aktraksioneve kulturore, Tirana ka veēantinė e saj. Duke lėnė pas Galerinė Kombėtare dhe TOB-in, tė cilat praktikisht krijojnė ofertėn artistike tradicionale tė kryeqytetit, ajo ēka do tė gjesh nė Tiranė sa i pėrket ekspozitave artistike, nuk ngjan me asgjė qė mund tė kesh parė mė pėrpara.

Si fillim, njė nga muzetė mė tė rėndėsishėm nė Tiranė ndodhet nė njė bunker bėrthamor. Po, e ke lexuar mirė, njė bunker!

Nė fakt, nėse itenerari yt nė Shqipėri tė ēon pėrtej kryeqytetit, do tė shohėsh qė peizazhi i vendit ėshtė rrethuar me kupola tė vogla betoni, nė formėn e majės sė ajsbergut, ekspozime tė obsesionit tė regjimit tė vjetėr komunist, ndaj njė sulmi hipotetik nuklear nė prag.

Edhe nė Tiranė, gjenden shumė prej tyre, duke pėrfshirė edhe atė ku ndodhet sot "Bunkart 2", njė muze nėntokėsor qė i kushtohet historisė politike tė Shqipėrisė, i cili pėrfshin dėshmi tė tmerreve tė diktaturės. Nuk ėshtė njė vizitė e lehtė, por qė rekomandohet pėr tė kuptuar mė mirė karakterin shqiptar dhe arsyet se pėrse vendi vazhdon tė jetė, nė shumė forma, njė e panjohur e madhe.

Njė tjetėr atraksion pėr tė mos u humbur nė kryeqytet ėshtė Piramida. Nuk ka asgjė tė pėrbashkėt me Keopsin apo Teotihuacįn; kjo piramidė, me njė lloj shije futuriste, ėshtė ndėrtuar nė 1988 si muze nė nder tė diktatorit shqiptar Enver Hoxha dhe qė mė pas u shndėrrua nė njė qendėr konferencash dhe ekspozitash.

Tashmė, e mbushur me graffiti dhe pa ndonjė funksion tė veēantė, ka njė mision disi ndryshe; ėshtė kthyer nė njė vend tė sajuar pėr rrėshqitje. Ēdo ditė tė javės aty sheh fėmijė qė ngjiten kėmbadorazi, pėr tė zbritur mė pas duke rrėshqitur me kartonė. Mos hezito dhe bashkohu me ta; pamja nga maja e Pidamidės ia vlen!

Por, nuk ka pse t'i drejtohesh njė vendi nė veēanti pėr tė njohur shpirtin krijues tė Tiranės. Njė shėtitje e thjeshtė pėrgjatė Bllokut, sheshit Skėnderbej dhe rrugėve qė e rrethojnė, mund tė shndėrrohet nė njė rrugėtim artistik. Ngado sheh ndėrtesa murale, fasada tė mbuluara me ylberė apo mollė tė pikturuara nė harmoni.

Nuk ėshtė rastėsi. Kėto ekspozime tė artit tipik urban i pėrkasin ish kryebashkiakut tė Tiranės, tani kryeministrit shqiptar, Edi Rama.

Pasi u zgjodh si kryebashkiak nė vitin 2000, Rama, me profesion artist, filloi njė fushatė pėr t'i sjellė ngjyrat arkitekturės gri tė Tiranės.

Rezultati qė vijon tė jetė i dukshėm edhe 15 vite mė vonė, ėshtė njė dhuratė pėr sytė, ēka e shndėrron edhe rrugėn mė tė thjeshtė tė kryeqytetit nė njė prezantim tė pėrkryer tė eksperiencės pėr tė vizituar Tiranėn.